მედიტაცია ერთადერთია, რითაც შეიძლება განთავისუფლდე თავის ნებაზე მიშვებული იმ მუდმივად მშფოთვარე ქარბორბალისაგან, რომელსაც ფიქრები ეწოდება.
ლევან რამიშვილი: დღეს ჩვენი ტვინი შემთხვევითი, ქაოტური და უმართავი ფიქრების წარმომქნელი მანქანაა. ფიქრები ჩნდება ჩვენს ტვინში ყოველ წამს, და ჩვენ გვექმნება ილუზია, რომ მათ აქვთ რაიმე ლოგიკა, თანმიმდევრულობა ან რეალური აზრი. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ვფიქრობთ, მაგრამ სინამდვილეში მხოლოდ ქაოსურად წარმოქმნილ ფიქრებს ვღეჭავთ უთავბოლოდ. და რაც მთავარია, ჩვენი ფიქრები თითქმის არასოდესაა რაღაც ნამდვილად ახალი. როგორც წესი, ჩვენ მხოლოდ ადრე გაფიქრებულს ვატრიალებთ უსასრულოდ. ჩვენს ტვინში წარმოიქმნება განცდები, რომლებიც ოდესღაც განგვიცდია, ჩნდება იმიჯები, რომლებიც ოდესღაც ადრე წარმოქმნილა და ახლა მხოლოდ მეორდება, და ამ გამეორებას არა აქვს დასასრული…
ჩვენი ტვინი ბორგავს, ვერ ისვენებს, მთელი დღის განმავლობაში ატრიალებს ამ ყველაფერს, როგორც უსასრულო ტელესერიალს… წარმოიდგინეთ გაფუჭებული ტელევიზორი, რომელიც თვითონ ირთვება არხიდან არხზე. რა აზრი უნდა გამოვიტანოთ ასეთი ტელევიზორის ყურებისას? ზუსტად იგივე აზრს გამოვიტანთ საბოლოოდ ჩვენი „ცხოვრებიდან“, რომელიც ჩვენმა კულტურამ და აღზრდამ კადრების უაზრო მონაცვლეობად გადაგვიქცია… სიტყვა ცხოვრება ბრჭყალებში ჩავსვი, რადგან ის, რაც ჩვენ ცხოვრება გვგონია, სინამდვილეში სიკვდილის მდგომარეობაა. ეს არ არის მეტაფორა, ეს რეალობაა. უფრო რბილად რომ ვთქვათ, როგორც ამას ბუდა აკეთებდა, ეს ძილის მდგომარეობაა, როცა სიზმრებს ხედავ და არც კი იცი, რა აზრი აქვს ამ ყველაფერს… ამიტომ უწოდებდა ბუდა თავის თავს „გამოღვიძებულს“. მაგრამ ქრისტე ამას უფრო ზუსტ სახელს არქმევდა: „მკვდრებმა მიხედონ თავიანთ მკვდრებს…“ იესო ასე მცხოვრებ ადამიანს მკვდარს უწოდებდა. ეს არ არის შეურაცხყოფა, ეს უბრალოდ ფაქტის კონტატაციაა, რადგან როდესაც თავში რაღაც კარდებს ატრიალებ, შენ არასოდეს ხარ რეალობაში, არ ხარ ცოცხალ ცხოვრებაში, რომელიც ყოველთვის აქ და ახლაა. არ არსებობს სხვა რეალობა, გარდა იმის, რომელიც აქ და ახლაა.
„აქ და ახლა“ არ არის უბრალოდ ლამაზი სიტყვები. ეს ცოცხალი სიცოცხლის აღმნიშვნელი სიტყვებია. არაერთხელ მიგრძვნია შინაგანი კვდომა და გაცოცხლება. ყოველთვის, როდესაც გამოვდივარ ფიქრების ტყვეობიდან და ვრჩები აქ და ახლა, ვგრძნობ, როგორ იღვიძებს სიცოცხლე, ვგრძნობ გაცოცხლებას. და ყოველთვის, როდესაც ვბრუნდები ფიქრების ორომტრიალში, ვგრძნობ, როგორ კვდება ისევ ჩემში სიცოცხლე…
– თქვენ ფიქრობთ, რომ რეალურია ფიქრების ორომტრიალიდან გათიშვა?
– კი არ ვფიქრობ, მე ამას ყოველ დღე ვაკეთებ. სწორედ ამას ეწოდება მედიტაცია. და ეს ასე იყო ყოველთვის მსოფლიოს ყველა დიდ სულიერ ტრადიციაში. სწორედ ეს არის ის მთავარი, რასაც ეძღვნება უკლებლივ ყველა დიდი მოძღვრება, რელიგია თუ სულიერი პრაქტიკა.
– კი მაგრამ მოძღვრებები, რელიგიები ძალიან მრავალფეროვანია…
– გეთანხმებით, მაგრამ მათი მიზანი მაინც ერთია – ფიქრების სამყაროსაგან გათიშვა და რეალობაში დაბრუნება. პრაქტიკა შეიძლება ბევრნაირი იყოს, მაგრამ ყველა მათგანის მიზანი მაინც ესაა. შეიძლება არსებობდეს უფრო შორს მიმავალი მიზნებიც, მაგრამ გზა მათკენ მაინც ამაზე გადის. თავად განსაჯეთ – როგორ შეიძლება მიაღწიო უფრო მეტს, ვთქვათ იმას, რომ შეუერთდე კოსმიურ სულს, ან ბრაჰმანს, ან ალაჰს, ან მართო კოსმიური ენერგია, როდესაც შენი ტვინი დაკავებულია ფიქრებით: „ხვალ გურამას ვნახავ და სახინკლეში წავალთ… აუ, გუშინ როგორ მითხრა იმან, ცოტა ვერა ხარო…“ და ა.შ. ჩვენი ფიქრები ყოველთვის წარსულს ან მომავალს ეხება.
თუ დააკვირდებით, დაინახავთ, რომ ყოველი თქვენი ფიქრი ან წარსულს შეეხება, ან მომავალს. მეტიც, როგორც ოშო ამბობს თავის „საიდუმლოთა წიგნში“, ფიქრი საერთოდ შეუძლებელია, თუ შენ აქ და ახლა ხარ. თუ შენ აწმყოს მომენტში ხარ, ფიქრს უბრალოდ არა აქვს არსებობის შანსი. აწმყო მეტისმეტად ვიწროა მისთვის. ფიქრი ფიზიკურად ვერ ეტევა აწმყოში. ამიტომ რჩები თუ არა აქ და ახლა, ფიქრი თავისთავად წყდება, ხოლო როცა ფიქრი იწყება, შენ მომენტალურად ვარდები წარსულში ან მომავალში, ანუ არარეალურ, ვირტუალურ სამყაროში, სამყაროში, რომელიც სინამდვილეში არ არსებობს. ამიტომ უწოდებს ქრისტე ასეთ ადამიანს „მკვდარს“. როგორ იქნები ცოცხალი, თუკი სიცოცხლიდან ამოვარდნილი ხარ, როგორც თევზი წყლიდან, და არარეალურ სამყაროში იმყოფები?
– და რა უნდა ქნას ადამიანმა, რომ სიცოცხლეში დაბრუნდეს?
– აი ეს, – „უნდა ქნას“ ყველაზე დიდი მახეა. საქმე ისაა, რომ ჩვენ სულ რაღაცას ვაკეთებთ. ასე გაგვზარდეს, ასე მიგვაჩვიეს. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ასე დაგვაპროგრამეს. ჩვენი აღზრდის შედეგად ჩვენს ქვეცნობიერში ჩაიწერა: „იმისათვის, რომ საზოგადოებამ არ გამამტყუნოს და არ გამაძევოს, მე სულ რაღაც უნდა ვაკეთო! თუ არაფერს არ გავაკეთებ, „უსაქმურს“ დამიძახებენ და ჩამომწერენ, როგორც ადამიანს. ამიტომ მე სულ რაღაცას ვაკეთებ, მე არა მაქვს უფლება, არაფერი არ ვაკეთო.“
ასეთია ჩვენი ქვეცნობიერი პროგრამა, მიღებული დასავლურ კულტურაში. ეს ცოცხალი შიშია, რომელიც ჩვენს ქვეცნობიერში ცხოვრობს და გვმართავს ყოველ წამს, მართავს არა მხოლოდ ჩვენს მოქმედებას, არამედ ფიქრებს და გრძნობებსაც კი. არ ვიცი, იცით თუ არა, მაგრამ ნეიროფიზიოლოგებმა დღეს უკვე მეცნიერულად დაამტკიცეს, რომ ყოველი ფიქრი და ემოცია, რომელიც ჩვენში წარმოიქმნება, ქვეცნობიერის ნაკარნახებია… ამიტომ სისულელეა გვეგონოს, რომ ჩვენ ვფიქრობთ, ან ვგრძნობთ რაიმეს. ჩვენ მხოლოდ ვიმეორებთ იმას, რაც უკვე გვიფიქრია ან გვიგრძვნია… ჩვენ მხოლოდ მარიონეტები ვართ საკუთარი ქვეცნობიერი პროგრამების ხელში… და ეს კონკრეტული პროგრამა: „მე სულ რაღაც უნდა ვაკეთო“, თავს იჩენს ხოლმე ყოველ ჯერზე, როდესაც ჩვენს წინაშე რაღაც ახალი შესაძლებლობა ჩნდება. მაშინაც კი, როდესაც ჩვენ გვიჩნდება მედიტაციის შესაძლებლობა, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა ფიქრებიდან გამოსვლა და არაფრის კეთება, ჩვენი ტვინი ამბობს: „მე უნდა გავაკეთო მედიტაცია!“ იგი ასე ამბობს, რადგან სხვა არაფერი იცის, გარდა კეთებისა, და გონია, რომ მედიტაციაც უნდა „გააკეთოს“. ეს კი მახეა. მედიტაცია არ შეიძლება გააკეთო. ეს შეუძლებელია. თუ მედიტაციაში ხარ, ესეიგი არაფერს აკეთებ, და თუ რამეს აკეთებ, ესეიგი მედიტაციაში არ ხარ.
– ანუ მედიტაციის დროს რაიმეს კეთება შეუძლებელია? გამიგია, რომ მედიტაცია არ არის მხოლოდ უქმად ჯდომა, რომ მედიტირება საქმის კეთების დროსაც შეიძლება…
– სწორი შენიშვნაა. მეც სწორედ ამას ვამბობ – მედიტაცია არ არის მედიტაციაში ჯდომა. მედიტაციურობა მდგომარეობაა. და როდესაც ამ მდგომარეობაში ვრჩებით, შეგვიძლია უკვე მასში მყოფებმა ნებისმიერი რამ ვაკეთოთ. მაგრამ რაც არ უნდა ვაკეთოთ ამ დროს, ჭამა იქნება ეს თუ სარეცხის რეცხვა, ეს აღარ იქნება კეთება, ამ სიტყვის ჩვეულებრივი გაგებით. ეს უკვე იქნება „არკეთება კეთებაში“. ჩინელებმა ამისათვის სპეციალური ტერმინიც კი შექმნეს. დაოსურ ტერმინს „უვეი“ ხშირად თარგმნიან, როგორც „უმოქმედობას“, მაგრამ კარგად თუ ჩავუღრმავდებით ლაო–ძის, დავინახავთ, რომ „უვეი“ უმოქმედობა კი არაა, არამედ მოქმედება, ოღონდ „აქ და ახლა“ ყოფნის მდგომარეობაზე დაფუძნებული მოქმედება. ლაო–ძი, ეს კაცობრიობის მარადიული გზის მანათებელი, თვლიდა, რომ სამყარო დაოს ქმნილებაა. ეს ნიშნავს, რომ მასში დაოს კანონები მოქმედებენ. აქედან გამომდინარე, სწორი მოქმედება მხოლოდ ის მოქმედებაა, რომელიც დაოს კანონებთან თანხმობაშია. დაოს უმთავრესი კანონი, უფრო ზუსტად კი თვისება – აქ და ახლა ყოფნაა. ამიტომაც ჩვენი მოქმედებები სწორედ ამ მდგომარეობაში უნდა იბადებოდეს. ამ მიზეზის გამო „უვეის“ ხშირად „სპონტანურობადაც“ თარგმნიან. სპონტანურ მოქმედებას არ გააჩნია არც მოტივი, არც მიზანი, არც გამორჩენის სურვილი. იგი იბადება ადამიანის ყველაზე ღრმა შინაგან მდგომარეობაში – კეთილგანწყობის მდგომარეობაში, მასვე ბადებს და მისკენვე მიდის, ოღონდ არ იცის ამის შესახებ, არა აქვს ასეთი მიზანი. ამიტომ ამბობს ლაო–ძი: „თუ ვინმე დაეუფლება სამყაროს და მისით მანიპულირებას დაიწყებს, მას მარცხი ელის. რამეთუ სამყარო წმინდა ჭურჭელია, რომლით მანიპულირებაც შეუძლებელია. თუკი ვინმე ცდილობს სამყაროთი მანიპულირებას, ის ანადგურებს სამყაროს. თუკი ვინმეს სურს მიითვისოს სამყარო, იგი დაკარგავს მას.“
როგორ ფიქრობთ, რას ნიშნავს „სამყაროთი მანიპულირება“ ან „სამყაროს მითვისება“? განა ყოველთვის, როცა ვფიქრობთ, რომ რაღაცას გავაკეთებთ და ამის სანაცვლოდ რაღაც მივიღებთ, სამყაროთი მანიპულირებას არ ვეწევით? როცა რაღაცას ვაკეთებთ და ამ კეთების შედეგს ჯიბეში ვიდებთ, განა სამყაროს არ ვითვისებთ ამ დროს? ყველაფერი, რაც არსებობს, ხომ ერთი მთლიანი სამყაროა, ჩვენი ჩათვლით. როგორ შეიძლება ასეთ სიტუაციაში რაღაც იყოს „ჩვენი“?
– ძალიან რთული ხომ არ არის ეს ყველაფერი თანამედროვე ადამიანისთვის?
– არა მგონია. ეს ყველაფერი ისაა, რასაც გვეუბნება მსოფლიოს ყველა წმინდა წიგნი, და რაც მარადიული ჭეშმარიტებებია, ანუ რეალობის შინაგანი კანონზომიერებების აღწერაა.
სინამდვილეში ეს ძალიან უბრალო რამ არის. ნამდვილი სიკეთე ის არის, რაც ფიქრის გარეშე კეთდება. ამას ყველა რელიგიური გენია გვეუბნება. „მარჯვენა ხელმა არ უნდა იცოდეს, რას აკეთებს მარცენა“ – ამბობს იესო. ეს ნიშნავს, რომ მე საერთოდ არ უნდა ვფიქრობდე, რომ „სიკეთეს ვაკეთებ“. მე თუ ვფიქრობ, რომ „სიკეთეს ვაკეთებ“, მე უკვე ვვაჭრობ – რაღაცას გავცემ, რომ უფრო მეტი მივიღო. არადა, თუკი საერთოდ ვფიქრობ, მე ვერსად წაუვალ იმის ცოდნას, რომ „სიკეთეს ვაკეთებ“. ერთადერთი ვარიანტი, რომ ეს არ ვიცოდე, ისაა, თუკი ეს სიკეთე თავისთავად და ბუნებრივად მოედინება ჩემგან, ფიქრების გვერდის ავლით. მხოლოდ ასეთ დროს არ ვფიქრობ და უბრალოდ ვაკეთებ. თუკი ვფიქრობ, უკვე ვვაჭრობ. არადა ჩვენ ხომ გამუდმებით ვფიქრობთ, ყოველ წამს, ოცდაოთხსაათიან რეჟიმში! როდისღა უნდა ვიყოთ უანგაროები და კეთილები?..
თუკი მე ვფიქრობ, რომ „სიკეთეს ვაკეთებ“, ჩემმა მარჯვენამ უკვე იცის, რას აკეთებს მარცხენა…
„ბჰაგავად–გიტაც“ იგივეს ამბობს. „რა არის მოქმედება, რა კი – უმოქმედობა, ეს ბრძენთაც კი აბნევთ“, ვკითხულობთ ამ წიგნში. შემდეგ კი კრიშნა ხსნის, რომ სწორი მოქმედება ისაა, როცა თავისუფალი ვართ მოქმედების ნაყოფის მიღების სურვილისაგან.
ლაო–ძი, იესო, კრიშნა, ბუდა… ყველანი უანგარო მოქმედებას გვასწავლიან. ლაო–ძი ამბობს: „მცოდნე არ ამტკიცებს, ხოლო ვინც ამტკიცებს, მან არ იცის. ბრძენი არაფერს აგროვებს. იგი ყველაფერს ადამიანებისთვის აკეთებს და სხვებს აძლევს. ბრძენის დაო – ეს ბრძოლის გარეშე მოქმედებაა.“
გიტა მთელი სამყაროს სიკეთისთვის მოქმედებას გვასწავლის. ბუდაც, იესოც, ლაო–ძიც და რუსთაველიც იგივეს გვასწავლიან, მაგრამ ყველას გვეპარება მხედველობიდან ერთი დეტალი – რა ხასიათის მოქმედებაზე საუბრობენ ისინი? თუ არ დავიზარებთ და ჩავუკვირდებით, ყველა ეს დიდი ოსტატი მედიტაციურ მოქმედებაზე საუბრობს და არა უბრალოდ სიკეთის კეთებაზე. თუ მე მედიტაციურად არ ვმოქმედებ, მაშინ მე ყოველთვის ანგარება მიპყრობს, რადგან თუ მედიტაციაში, ანუ „აქ და ახლა არ ვარ“, მაშინ მე ფიქრში ვარ, ხოლო ფიქრი, როგორც უკვე ვთქვი, ყოველთვის ვაჭრობს. ფიქრის თვისებაა შედარება. შედარების გარეშე არ არსებობს ფიქრი. ფიქრის დროს ჩვენ ყოველთვის ვადარებთ: „ეს უფრო კარგია, ვიდრე ის, ამიტომ ეს უფრო მაწყობს“.
ფიქრის დროს, გვინდა თუ არ გვინდა, ეგოს ტყვეობაში ვიმყოფებით, ეგო კი ყოველთვის სათავისოდ იყენებს ყველაფერს, სიკეთის კეთებასაც კი. ასეთია, ფიქრის, ანუ ვაჭრობის ბუნება. სინამდვილეში აზროვნება და ვაჭრობა სინონიმებია, ეს ერთი და იგივეა. დეკარტს შეეშალა. მან თქვა: „ვაზროვნებ, ესეიგი ვარსებობ“. მას უნდა ეთქვა: „ვაზროვნებ, ესეიგი ვვაჭრობ“ (იცინის).
– დეკარტი ამბობს, ვაზროვნებ, ესეიგი ვარსებობო, თქვენ კი საპირისპიროს ამტკიცებთ…
– რა თქმა უნდა, ასეა. დეკარტის ეს სიტყვები ძალიან ზედაპირულად გვესმის, რადგან კონტექსტს არ ვითვალისწინებთ. სინამდვილეში მან თქვა, რომ თუკი კრიტიკულად არ შემიძლია აზროვნება, მაშინ საერთოდ არც კი ვარსებობ. მან ამით პროტესტი გამოთქვა ეკლესიური დოგმატიზმის მიმართ, რომელიც ადამიანებისაგან ყველაფრის უკრიტიკოდ მიღებას ითხოვდა. მას არ უგულისხმია, რომ ზოგადად მხოლოდ აზროვნებაა ჩემი არსებობის ერთადერთი საბუთი… აღმოსავლური კულტურის ფონზე ეს ფრაზა, თუკი მას ასე აღვიქვამთ, როგორც უნივერსალურ სენტენციას, ძალიან სასაცილოდ გამოიყურება. თუკი მე მხოლოდ აზროვნების დროს ვარსებობ, მაშინ რა გამოდის, როცა მედიტაციაში ვარ, არ ვარსებობ? (იცინის) აბა სად ვარ ამ დროს, გავქრი?
– მაგრამ თქვენც აზროვნებისგან გათიშვისკენ არ მოგვიწოდებთ? როგორ–ღა ვიაზროვნებთ კრიტიკულად, თუკი საერთოდ გავთიშავთ აზროვნებას?
– არა, ასე არ არის. აზროვნება (და არა ქაოსური ფიქრების გროვა), საჭიროა და აუცილებელიცაა ადამიანისთვის. მაგრამ აზროვნებას ცოდნა უნდა. აზროვნება საჭიროა, მაგრამ არა მუდმივად. ადამიანმა მაშინ უნდა იაზროვნოს, როცა ეს ჭირდება. აზროვნება იარაღია, რომლითაც ევოლუციამ ადამიანი დააჯილდოვა. ეს ასე მოხდა, რადგან რაღაც ეტაპზე საჭირო გახდა გადაწყვეტილებების მიღება. თუკი მამონტი მომსდევს და მე ამ დროს მშია, მე შემიძლია დავფიქრდე, რა ჯობია ჩემთვის – გაქცევა, თუ ჭამა. და აქ იბადება აზროვნება. ამ მომენტში მე უნდა დავფიქრდე, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ მე კიდევ ორი კვირა უნდა ვიფიქრო „პოსლეზე“, უნდა მეჭამა იმ წამს თუ უნდა გავქცეულიყავი… ხედავთ რაშია განსხვავება? აზროვნება იარაღია, რომელიც უნდა გამოვიყენო მაშინ, როცა მჭირდება. თოხი ყანაში ჭირდება გლეხს მხოლოდ. სახლში რომ ბრუნდება, მიაყუდებს და ივიწყებს, 24 საათი თოხით ხელში კი არ დადის… ჩვენ კი სწორედ ამას ვაკეთებთ. ჩვენ რასაც ვაკეთებთ, ეს არ არის აზროვნება. აზროვნებას ჭირდება თანმიმდევრულობა, ჩაღრმავება, საგნის გამოკვლევა, ლოგიკური კონსტრუციების აგება, ანალიზი, სინთეზი…
აზროვნებას სწავლა უნდა. რასაც ჩვენ ვაკეთებთ, ეს აზროვნება კი არა, შემთხვევითი და ქაოსური ფიქრების ტყვეობაში ყოფნაა. დააკვირდით ხუთი წუთის განმავლობაში თქვენს ფიქრებს. სად არის აქ თანმიმდევრულობა, კვლევა, ჩაღრმავება, ლოგიკა? სინამდვილეში ჩვენ არც ვაზროვნებთ, და არც მედიტაციაში ვართ. ჩვენ ერთიც დავკარგეთ და მეორეც. სწორედ ამისთვისაა მედიტაციის კლუბი. ჩვენ აქ არა მხოლოდ მედიტირებას ვისწავლით, არამედ აზროვნებასაც.
****
